De levenslange gevolgen van ontwikkelingstrauma en wat je er kunt aan doen
11 februari 2025
Jan Bommerez
Uit zeer uitgebreid onderzoek blijkt dat minstens 60% van alle mensen een vorm van ontwikkelingstrauma meedraagt.
Wanneer je in je vroege jaren, vanaf de conceptie tot ongeveer vijf jaar, traumatische ervaringen of quasi constante stress meemaakt, kan dit een structurele verandering veroorzaken in de manier waarop je autonome zenuwstelsel functioneert.
Omdat het zenuwstelsel in deze levensfase nog volop in ontwikkeling is, zorgt traumatische stress ervoor dat je systeem structureel wordt afgestemd op onveiligheid. Dit heeft niet alleen gevolgen voor hoe je je emotioneel voelt, maar ontregelt ook de andere belangrijke lichaamssystemen, zoals het hormonaal systeem en het immuunsysteem.
In de eerste helft van je leven kan je lichaam vaak nog compenseren voor deze ontregeling; onze van nature veerkrachtige mechanismen helpen je dan nog symptomen tijdelijk te onderdrukken.
Na tientallen jaren van opgekropte spanning en structurele ontregeling, komt er echter een moment waarop die compensatiepatronen uitgeput raken. Hierdoor ontstaan op lange termijn chronische klachten die je dagelijks functioneren belemmeren. Vaak wordt in de reguliere zorg gefocust op symptoombestrijding en het behandelen van pijn, terwijl de oorsprong – het ontwikkelingstrauma uit je kindertijd – nauwelijks in beeld komt. Als gevolg hiervan merk je dat je, ondanks een bewuste en gezonde levensstijl, een gevoel van constante vermoeidheid kunt ervaren en dat bepaalde zogenaamd onverklaarbare chronische klachten, zoals fibromyalgie of auto-immuunziekten je lot worden. Een ander typisch symptoom is een constante onbestemde angstigheid op de achtergrond.
Het herkennen van de wortels van deze problemen in je ontwikkeling is essentieel om daadwerkelijk duurzaam herstel te vinden. Het opent de deur naar een andere aanpak, waarin aandacht wordt besteed aan de herstructurering van je zenuwstelsel zodat het lichaam kan leren omgaan met deze oude, diepgewortelde spanningen. Door bepaalde oefeningen kunnen we nieuwe neuropaden aanleggen en andere neuropaden laten ‘uitdoven’.
Freeze respons en het impliciete geheugen
Wanneer het autonome zenuwstelsel tijdens stressvolle situaties geen kans krijgt om op de gebruikelijke manier te reageren (met vechten of vluchten), treedt de zogenaamde freeze respons in werking.
Als baby of peuter heb je gewoonweg niet de mogelijkheid gehad om te vechten of te vluchten wanneer je je onveilig voelde. Wat er dan alleen nog overblijft, is het bevriezen, een natuurlijke overlevingsreactie waarin je lichaam zich beschermt tegen overweldigende emoties en pijn.
Deze reactie zorgt er niet alleen voor dat je lichaam zich fysiek aanspant – bijvoorbeeld door het verstevigen van je bindweefsel en het produceren van verdovende opioïden – maar heeft ook invloed op hoe jouw herinneringen worden opgeslagen.
Normaal gesproken zou de hippocampus verantwoordelijk zijn voor het vastleggen van expliciete, contextuele herinneringen. Echter, wanneer de freeze respons intreedt, schakelt de werking van de hippocampus grotendeels uit en neemt de amygdala de leiding. Dit resulteert in wat wij kennen als impliciet geheugen, waarbij ervaringen worden opgeslagen op emotioneel, perceptueel, fysiologisch en procedureel niveau. Deze vorm van geheugen legt vast hoe je lichaam reageert op stressvolle prikkels, zonder dat je je hiervan bewust kunt worden. Hierdoor kunnen oude, bevroren emoties, zoals boosheid en angst, blijven hangen en zonder duidelijke aanleiding opnieuw opduiken.
Het doorgronden van deze processen in jouw lichaam stelt je in staat om beter te begrijpen hoe diepgewortelde vroegkinderlijke trauma’s je huidige gezondheid beïnvloeden. Je kan bijvoorbeeld een automatische lichamelijke spanning ervaren in bepaalde situaties, ook al lijkt er op het eerste gezicht niets aan de hand te zijn.
Onderdrukte emoties en codering op celniveau
Het is verbazingwekkend hoe elk detail van een traumatische gebeurtenis wordt geregistreerd op celniveau in je lichaam. Het lichaam vergeet letterlijk niets.
Wat je misschien nooit is verteld, is dat je zenuwstelsel als een levend archief fungeert, waarin alle stressvolle ervaringen – van de hevige vecht- en vluchtreacties tot de momenten waarop je overmand werd door een gevoel van machteloosheid – nauwkeurig worden opgeslagen in de neurologische verbindingen.
Het impliciete geheugen, dat de primaire rol speelt in het coderen van deze ervaringen, doet dit op vier niveaus: emotioneel, perceptueel, fysiologisch en procedureel (bewegingspatronen). Wat het impliciete geheugen niet opslaat is de context, het verhaal. Je hebt daarom zelf geen idee waar de symptomen mee te maken hebben.
Niet alleen blijven gevoelens van pijn en angst hangen, maar ook de lichaamshoudingen en bewegingen die je op dat moment aannam, worden voor altijd in je cellen vastgelegd.
Denk bijvoorbeeld aan de gespannen nek en schouders, de stramme spieren of de allerlei stresserende gevoelsstaten of fysieke ongemakken die zomaar verschijnen ‘uit het niets’.
Vaak komen deze onderdrukte sensaties en emoties later in je leven in de vorm van onverklaarbare fysieke klachten op, zoals chronische pijn, migraine, spijsverteringsklachten, auto-immuunziekten, etc.
Door regelmatig te werken met wetenschappelijk gefundeerde, lichaamsgerichte oefeningen, kun je jezelf alsnog de kans geven om stap voor stap de spanning en blokkades die jarenlang in je vastzaten, los te laten. Daarover straks meer.
Vroegkinderlijk trauma en chronische klachten
Het is belangrijk om te beseffen dat trauma’s uit je kindertijd op latere leeftijd pas echt tot uiting komen wanneer het lichaam niet langer in staat is om de opgehoopte spanning te compenseren. Je ontwikkelingsgeschiedenis bevat vaak ‘slapende’ informatie die, in bepaalde stressvolle situaties, plotseling wordt geactiveerd.
Dit kan gebeuren wanneer je in een relatie terechtkomt die je herinnert aan die onveilige, emotioneel ontregelende situaties uit je vroege jaren. De actie van deze slapende trauma’s verklaart waarom symptomen zoals fibromyalgie, migraine en andere chronische aandoeningen zonder duidelijke directe oorzaak opduiken.
De ACE-studie (Adverse Childhood Experiences) en vele andere onderzoeken hebben keer op keer aangetoond dat de meeste chronische klachten in feite hun oorsprong vinden in onze vroegste levenservaringen.
Het is een harde realiteit dat – omdat een baby of peuter niet in staat is te vechten of te vluchten – de enige overgebleven reactie, de freeze respons, langdurige gevolgen kan hebben op allerlei niveaus: van het fysiologische tot het mentale, emotionele, spirituele en relationele.
Misschien ben je al jarenlang op zoek naar voldoende energie en verlichting die je echter ondanks diverse therapieën en behandelingen nog niet gevonden hebt. Dan is het essentieel om de link met je vroegste ontwikkeling te onderzoeken.
Begrip en erkenning van deze relatie tussen ontwikkelingstrauma en chronische klachten kunnen de eerste stap zijn naar een blijvende verbetering. Na tientallen jaren van gevoelens van onmacht en hopeloosheid ‘omdat niets schijnt te werken’ kun je dankzij deze inzichten eindelijk weer hoop hebben.
Daarom heeft de onlinetraining Jeugdtrauma naast tientallen lichaamsgerichte oefeningen ook korte en duidelijke lessen over het zenuwstelsel en hoe het van bij de start ontregeld wordt door ontwikkelingstrauma.
Als je er meer wilt over weten, kijk eens naar deze 4 gratis lessen – https://jeugdtrauma.com/4-gratis-lessen/ – of als je deze al hebt bekeken, ga voor de hele training.
Niemand kan het voor je doen maar honderden getuigenissen van deelnemers aan het programma – zie https://jeugdtrauma.com/reviews/ – bewijzen dat het wel degelijk mogelijk is om je zenuwstelsel geduldig te trainen voor welzijn in plaats van pijn en ongemak. De symptomen vallen dan vanzelf weg.
Je hebt niets te verliezen behalve pijn en ongemak.
Hartegroet,
Jan Bommerez
